Şimdiye kadar yaşamış en büyük hayvanın hangisi olduğu hem bilimsel geçerliliği olan hem de oldukça eğlenceli bir soru, ancak cevabı ise dev kertenkelelerin kol gezdiği tarih öncesi dönemlere ait değil. Mavi balinalar, 30 metre üzerine çıkan uzunlukları ve 180 tona kadar yükselen ağırlıklarıyla tarihin en büyükleri, yani zararsız bu uysal devlerin sadece bir tanesi 30 T-Rex ediyor. Peki bu muhteşem deniz memelileri nasıl bu kadar büyüdü? Scientific Reports dergisindeki yeni bir çalışmaya göre çoğu balinanın muazzam boyutu yediklerinden değil, genetik.
Kurt benzeri atalardan gelen balinalar her açıdan avantajlı
Araştırmacılar, bu genlerin büyük cüsseleri teşvik etmenin yanı sıra, daha yüksek kanser riski ve daha düşük üreme verimi gibi ilgili dezavantajlı sonuçları hafifletmeye de yardımcı olduğunu söyledi. İçinde balinalar, yunuslar ve domuz balıklarını da bulunduran deniz memelileri ailesi, yaklaşık 50 milyon yıl önce kurt benzeri kara kökenli atalardan evrimleşti. Yani balinalar bugüne gelene kadar okyanustan karaya, sonra tekrardan okyanusa dönüş yaptı. Peki deniz memelilerini devleştiren şey ne; çevresel faktörler mi, diyetleri mi, yoksa genetiğin kaçınılmazlığı mı?
‘Devlik’ birçok genden kaynaklanıyor
Perşembe günü Scientific Reports dergisinde yayınlanan çalışmanın eş yazarı genetik profesörü Mariana Nery “Vücut büyüklüğü birçok genin, yolun, fiziksel ve ekolojik sürecin karmaşık bir sonucudur. Sonuçlarımız deniz memelilerindeki devliği moleküler bir perspektiften inceleyen ilk çalışmalar arasında yer alıyor” paylaşımını yaptı.
Çalışma 10 farklı tür balinayı ele aldı
Çalışma, uzunluğu 10 metreyi aşan yedi balina türüne odaklandı. Bu türlerden 6’sı balenli balinalardan seçildi. Bu tür balinalar insanların tırnaklarında bulunan aynı maddeden yapılmış plakaları içeren bir ağız filtre besleme sistemi kullanarak küçük avlarla beslenirler. Araştırmanın yedinci katılımcıları İspermeçet balinaları ise dev kalamar gibi büyük avları avlayan dişli balinalardır.
Araştırmacılar, diğer memelilerde artan vücut boyutuyla ilişkili olanları da içeren dokuz geni değerlendirdikten sonra, GHSR, IGFBP7, NCAPG ve PLAG1 olarak adlandırılan dört genin büyük balinaların evrimi sırasında önem kazandığını tespit etti.
Balinaların neden kanser olmuyor
GHSR, hipofiz bezinden büyüme hormonu salgılanmasında, vücut ağırlığında, enerji metabolizmasında, iştahta ve yağ birikiminde rol oynayan bir gendir. Aynı zamanda hücre çoğalması ve programlı hücre ölümünün kontrolüyle de ilişkilidir. Tümörler esasen kaçak hücre büyümesi ile oluşur. Vücut büyüdükçe ve yaş ilerledikçe kanser riskinin de arttığı bilim insanları tarafından uzun süredir bilinen bir gerçek; yaşayan en büyük canlıların ise bundan pek haberi yok gibi.
Hala nedeni bilinmiyor
Bunun nedeni ise hala tam olarak bilinemiyor, ancak GHSR geni bu konuda önemli bir rol oynuyor olabilir. IGFBP7 ise hücre büyümesi ve bölünmesinin desteklenmesinde rol oynayan bir gen. Birçok kanser türünü azalttığı yönünde kanıtlar da var. Araştırmanın konu aldığı NCAPG ve PLAG1 genleri ise hücre çoğalması ve vücut büyümesi ile doğrudan alakalı.
Boyutları sadece gösteriş için değil
Araştırma, balinaların genetik olarak hem büyümeye hem de devasa kütlelerini avantaja çevirmeye yatkın olduklarını gösterdi. Profesör Felipe Andre Silva konu hakkında “Devlik, daha az avlanma ve daha fazla yiyecek elde etme şansı gibi bazı avantajlar sağlayabilir” sözlerini kullandı.
